Cảm nháºn hà n huyên của Tú XÆ°Æ¡ng gá»i gắm trong bà i thÆ¡ ThÆ°Æ¡ng vợ
Tú XÆ°Æ¡ng có nhiá»u bà i thÆ¡, bà i phú nhắc vá» vợ. Bà Tú vốn là "con gái nhà dòng, lấy chồng kẻ chợâ€, má»™t ngÆ°á»i con dâu giá»i là m ăn buôn bán, nhân đức được bà con xa sắp mến trá»ng:
"Äầu sông bến bãi, Ä‘ua tà i buôn chÃn bán mÆ°á»i
Trong hỠko kể là ng, lỠmỠlẽ chà o dơi kể thợ".
Nhá» váºy mà ông Tú má»›i được sống cuá»™c Ä‘á»i phong lÆ°u: "Tiá»n bạc phó cho con mụ kiếm - Ngá»±a xe chẳng thấy khi nà o ngÆ¡i".
"ThÆ°Æ¡ng vợ" là bà i thÆ¡ cảm Ä‘á»™ng nhất trong các bà i thÆ¡ trữ tình của Tú XÆ°Æ¡ng. Nó là bà i thÆ¡ tâm sá»±, đồng thá»i cÅ©ng là bà i thÆ¡ thế sá»±. Bà i thÆ¡ Ä‘á»±ng chan tình thÆ°Æ¡ng yêu nhiệt thà nh của ông Tú đối vá»›i ngÆ°á»i vợ hiá»n thảo của mình.
Sáu câu thÆ¡ đầu nhắc lên hình ảnh của bà Tú trong gia đình và ngoà i cuá»™c Ä‘á»i: hình ảnh trung thá»±c vá» má»™t ngÆ°á»i vợ tần tảo, 1 ngÆ°á»i mẹ đôn háºu, già u đức hi sinh.
Hai câu thÆ¡ trong phần Ä‘á» giá»›i thiệu bà Tú là má»™t ngÆ°á»i vợ cá»±c kỳ đảm Ä‘ang, chịu thÆ°Æ¡ng chịu khó. Nếu nhÆ° bà vợ của Nguyá»…n Khuyến là má»™t nữ giá»›i "hay lam hay là m, thắt lÆ°ng bó que, xắn váy quai cồng, chân nam đá chân chiêu, vì tá»› đỡ đần trong hầu hết việc" (câu đối của Nguyá»…n Khuyến) thì bà Tú là má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà :
"Quanh năm kinh doanh ở mom sông
Nuôi đủ năm con mang 1 chồng".
“Quanh năm buôn bán" là cảnh là m cho ăn đầu tắt mặt tối, từ ngà y nà y qua ngà y khác, từ tháng nà y qua tháng khác... không được má»™t ngà y nghỉ ngÆ¡i. Bà Tú "Buôn bán ở mom sôngâ€, nÆ¡i dòng mảnh đất nhô ra, ba bá» bao bá»c sông nÆ°á»›c; nÆ¡i khiến cho ăn là dòng thế đất chênh vênh. Hai chữ ''mom sông" gợi tả má»™t cuá»™c Ä‘á»i phổ biến mÆ°a nắng, 1 cảnh Ä‘á»i cÆ¡ cá»±c, cần váºt lá»™n kiếm sống, má»›i "Nuôi đủ năm con có 1 chồng". Má»™t gánh nặng gia đình đè nặng lên đôi vai ngÆ°á»i mẹ, ngÆ°á»i vợ. Thông thÆ°á»ng, ngÆ°á»i ta chỉ đếm má»› rau, con cá, đếm tiá»n bạc,... chứ ai "đếm" con, "đếm" chồng (!). Câu thÆ¡ tá»± trà o ẩn cất ná»—i niá»m chua chát vá» 1 gia đình gặp nhiá»u khó khăn: đông con, ngÆ°á»i chồng Ä‘ang phải "ăn lÆ°Æ¡ng vợ". Có thể nói, hai câu đầu, Tú XÆ°Æ¡ng ghi lại 1 bà quyết chân thá»±c ngÆ°á»i vợ tần tảo, đảm nháºn của mình.
Phần thá»±c tô Ä‘áºm thêm chân dung bà Tú, má»—i sáng má»—i tối Ä‘i Ä‘i vá» vá» "lặn lá»™i" là m ăn nhÆ° "thân cò" nÆ¡i "quãng vắng". Ngôn ngữ thÆ¡ tăng cấp tô Ä‘áºm thêm ná»—i cá»±c nhá»c của ngÆ°á»i vợ. Câu chữ nhÆ° các nét vẽ, gam mà u tiếp nối nhau, bổ trợ và gia tăng: đã "lặn lá»™i" lại "thân cò", rồi còn "khi quãng vắng". Ná»—i cá»±c nhá»c kiếm sống ở "mom sông" tưởng nhÆ° không thể nà o nhắc hết được! Hình ảnh "con cò", “cái cò†trong ca dao cổ: ''Con cò lặn lá»™i bá» sông...", "Con cò Ä‘i đón cÆ¡n mÆ°a...", "Cái cò, chiếc vạc, mẫu nông..." được tái hiện trong thÆ¡ Tú XÆ°Æ¡ng qua hình, ảnh "thân cò" lầm lÅ©i, đã Ä‘em tá»›i cho ngÆ°á»i Ä‘á»c bao can dá»± cảm Ä‘á»™ng vá» bà Tú, cÅ©ng nhÆ° thân pháºn vất vả, cá»±c khổ,... của ngÆ°á»i phụ nữ Việt Nam trong xã há»™i cÅ©:
"Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông".
"Eo sèo" là từ láy tượng thanh chỉ sá»± rầy rà bằng lá»i đòi, gá»i liên tiếp dai dẳng; gợi tả cảnh tranh chá»n tranh bán, cảnh biện há»™ vã nÆ¡i "mặt nÆ°á»›c" khi "đò đôngâ€. Má»™t cuá»™c Ä‘á»i "lặn lá»™i", má»™t cảnh sống khiến ăn "eo sèo". Nghệ thuáºt đối đặc sắc đã khiến cho nổi báºt cảnh kiếm ăn phổ biến cÆ¡ cá»±c. Bát cÆ¡m, manh áo mà bà Tú kiếm được "Nuôi đủ năm con sở hữu má»™t chồng" phải "lặn lá»™i" trong mÆ°a nắng, nên tranh già nh "eo sèo", phải trả giá bao mồ hôi, nÆ°á»›c mắt giữa thá»i buổi khó khăn!
Tiếp theo là hai câu luáºn, Tú XÆ°Æ¡ng ứng dụng vô cùng sáng tạo hai thà nh ngữ: ''má»™t duyên hai nợ" và "năm nắng mÆ°á»i mÆ°a", đối xứng nhau hà i hòa, mà u nhan sắc dân gian đượm Ä‘Ã trong cảm nháºn và ngôn ngữ biểu đạt:
"Má»™t duyên hai nợ, âu Ä‘Ã nh pháºn,
Năm nắng mÆ°á»i mÆ°a dám quản công".
"Duyên'' là duyên số, duyên pháºn, "nợ" là loại "nợ" Ä‘á»i mà bà Tú buá»™c phải cam pháºn, chịu Ä‘á»±ng. "Nắng", "mÆ°a" biểu tượng cho má»i vất vả, khổ cá»±c. Các số từ trong câu thÆ¡ tăng dần lên: "má»™t... hai... năm... mÆ°á»i..." khiến cho nổi rõ đức hi sinh âm thầm của bà Tú, má»™t ngÆ°á»i nữ giá»›i chịu thÆ°Æ¡ng chịu thÆ°Æ¡ng chịu khó vì sá»± ấm no hạnh phúc của chồng con và gia đình. "Âu Ä‘Ã nh pháºn"... "dám quản công"... giá»ng thÆ¡ Ä‘a dạng xót xa thÆ°Æ¡ng cảm.
Tóm lại, sáu câu thÆ¡ đầu, bằng tấm lòng hà m Æ¡n và cảm phục, Tú XÆ°Æ¡ng đã phác hoạ 1 và i nét cá»±c kỳ trung thá»±c và cảm Ä‘á»™ng vá» hình ảnh bà Tú, ngÆ°á»i vợ hiá»n thảo của mình sở hữu bao đức tÃnh đáng quý: đảm Ä‘ang, tần tảo, chịu thÆ°Æ¡ng, chịu khó, thầm lặng hi sinh cho hạnh phúc gia đình. Tú XÆ°Æ¡ng diá»…n đạt bút pháp Ä‘iêu luyện trong dùng ngôn ngữ và sáng tạo hình ảnh. Các từ láy, những số từ, phép đối, đảo ngữ, sá» dụng sáng tạo thà nh ngữ và hình ảnh "thân cò"... đã tạo phải ấn tượng và sức hấp dẫn của văn chÆ°Æ¡ng.
Hai câu kết, Tú XÆ°Æ¡ng sá» dụng từ ngữ thông tục, lấy tiếng chá»i nÆ¡i "mom sông", lúc "buổi đò đông" Ä‘Æ°a và o thÆ¡ vô cùng tá»± nhiên, bình dị. Ông tá»± trách mình:
"Cha mẹ nghá» Ä‘á»i ăn ở bạc,
Có chồng thỠơ cũng như không!"
Trách mình "ăn lÆ°Æ¡ng vợ" mà "ăn ở bạc". Vai trò ngÆ°á»i chồng, ngÆ°á»i cha chẳng giúp Ãch được gì, vô tÃch sá»±, tháºm chà còn "há» hững" sở hữu vợ con. Lá»i tá»± trách sao mà đau xót thế!
Ta đã biết, Tú XÆ°Æ¡ng vá»›i văn tà i, nhÆ°ng công danh dở dang, thi cá» láºn Ä‘áºn. Sống giữa 1 xã há»™i "dở Tây dở ta" chữ nho mạt váºn, lúc mà "Ông nghè, ông cống cÅ©ng nằm co†cho phải nhà thÆ¡ tá»± trách mình, đồng thá»i cÅ©ng là trách Ä‘á»i Ä‘en bạc. Ông không xu thá»i để vinh thân phì gia "tối rượu sâm banh, sáng sữa bò".
Hai câu kết là cả 1 ná»—i niá»m hà n huyên và thế sá»± đầy buồn thÆ°Æ¡ng, là tiếng Ä‘á» cáºp của 1 trà thức già u nhân cách, nặng tình Ä‘á»i, thượng vợ con mà gia cảnh nghèo. Tú XÆ°Æ¡ng thÆ°Æ¡ng vợ cÅ©ng chÃnh là hải quan mình váºy. Äó là ná»—i Ä‘au thất thế của thi sÄ© khi cảnh Ä‘á»i thay đổi!
Bà i thÆ¡ "ThÆ°Æ¡ng vợ" được viết theo thể thÆ¡ thất ngôn bát cú ÄÆ°á»ng luáºt. Ngôn ngữ thÆ¡ bình dị nhÆ° tiếng nhắc Ä‘á»i thÆ°á»ng nÆ¡i "mom sông" của những ngÆ°á»i buôn bán nhá», cách đây sắp má»™t thế kỉ. Các khÃa cạnh nghệ thuáºt mua lá»c vừa cá thể (bà Tú sở hữu "năm con, 1 chồng") vừa nói chung sâu dung nhan (ngÆ°á»i phu nữ ngà y xÆ°a). Hình tượng thÆ¡ hà m súc, gợi cảm: thÆ°Æ¡ng vợ, thÆ°Æ¡ng mình, buồn vá» gia cảnh thêm ná»—i Ä‘au Ä‘á»i. "ThÆ°Æ¡ng vợ" là bà i thÆ¡ trữ tình đặc nhan sắc của Tú XÆ°Æ¡ng nhắc vá» ngÆ°á»i vợ, ngÆ°á»i phụ nữ ngà y xÆ°a mang bao tình cảm trân trá»ng thấp đẹp. Hình ảnh bà Tú được kể đến trong bà i thÆ¡ rất gần gÅ©i sở hữu ngÆ°á»i mẹ, ngÆ°á»i chị trong má»—i gia đình Việt Nam.
Tú XÆ°Æ¡ng là nhà thÆ¡ trà o phúng hoà n hảo trong ná»n văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam. Tên tuổi ông sống mãi mang non Côi, sông Vị. Sinh bất phùng thá»i giữa loại xã há»™i dở Tây dở ta, khi mà Hán há»c đã mạt váºn, Tú XÆ°Æ¡ng vẫn giữ được nhân cách kẻ sÄ©, vẫn sống "sang trá»ng" nhÆ° ai, bởi lẽ nhà thÆ¡ mang ngÆ°á»i vợ hiá»n thảo đảm Ä‘ang. Tú XÆ°Æ¡ng ko bảng và ng bia đá, nhÆ°ng ông đã khắc tiếng tăm bà Tú và o bia đá bảng và ng:
"Má»™t ngá»n đèn xanh, mấy quyển và ng,
Bốn con khiến cho lÃnh, bố là m quan.
(...) Há»i ra quan ấy ăn lÆ°Æ¡ng vợ
Äem chuyện trăm năm – giở lại bà n".
(Quan tại gia)
Tú XÆ°Æ¡ng đã mang bà i ''Văn tế sống vợ", lại sở hữu thêm bà i "ThÆ°Æ¡ng vợ", đó là những áng văn thÆ¡ vừa tà i tình vừa nghÄ©a tình. Ca dao đã kể vá» ngÆ°á»i vợ tà o khang "tay bÆ°ng chén muối Ä‘Ä©a gừng", Tú XÆ°Æ¡ng mang bao giá» quên được công Æ¡n của bà Tú "Nuôi đủ năm con vá»›i 1 chồngâ€.
à Nam Trần Tuấn Khải (1894 - 1983) thi sÄ© cá»™ng thá»i vá»›i Tú XÆ°Æ¡ng đã có bà i thÆ¡ "Viếng bà Tú XÆ°Æ¡ng" viết năm 1931:
"Hơn sáu mươi năm đất Vị Hoà ng,
Mẹ hiá»n, vợ đức đã treo gÆ°Æ¡ng.
Nếm chung trá»i Việt trăm cay đắng,
Vững có con Côi má»™t mối giÆ°á»ng.
Bia miệng đã buộc phải trang khổn phạm,
Nếp nhà không thẹn dấu văn chương.
Tấm thân tuy thác, danh nà o thác,
Hồn cÅ©ng thÆ¡m lây dÆ°á»›i suối và ngâ€.
Bà i thơ của à Nam giúp ta hiểu hơn Tú Xương và bà Tú, và chúng ta mới thấy hết cái hay, chiếc đẹp của tấm lòng Tú Xương được kể đến trong bà i "Thương vợ".
3. Cảm nháºn ná»—i lòng của Tú XÆ°Æ¡ng trong bà i ThÆ°Æ¡ng Vợ
“ThÆ°Æ¡ng vợ†– má»™t trong những bà i thÆ¡ chất cất nồng cháy bao cảm xúc của 1 ngÆ°á»i chồng dà nh cho vợ mình giữa cuá»™c Ä‘á»i bao vất vả, lo toan. NgÆ°á»i chồng đấy không buá»™c phải ai khác mà chÃnh là tác fake của bà i thÆ¡: Trần Tế XÆ°Æ¡ng. Ông đã dà nh cho vợ mình các tình cảm siêu thá»±c bụng qua lá»i thÆ¡ giản dị mà sâu sắc.
Trần Tế XÆ°Æ¡ng là má»™t trong các nhà thÆ¡ trẻ vá»›i những tác phẩm đã vÆ°Æ¡n lên là bất tá». Sáng tác của ông gồm hai mảng: trà o phúng và trữ tình, Ä‘á»u bắt nguồn từ nhiệt huyết của nhà thÆ¡ vá»›i dân, vá»›i nÆ°á»›c, sở hữu Ä‘á»i.
ThÆ¡ xÆ°a viết vá» ngÆ°á»i vợ đã Ãt, mà viết vá» ngÆ°á»i vợ lúc Ä‘ang còn sống lại cà ng thảng hoặc hoi hÆ¡n. ThÆ¡ Trần Tế XÆ°Æ¡ng lại khác. Trong sáng tác của ông, sở hữu hẳn má»™t Ä‘á» tà i vá» bà Tú gồm cả thÆ¡, văn tế, câu đối. Bà Tú từng chịu nhiá»u nặng nhá»c gian nan trong cuá»™c Ä‘á»i, nhÆ°ng bà lại sở hữu niá»m hạnh phúc là ngay khi còn sống đã được Ä‘i và o thÆ¡ ông Tú có toà n bá»™ niá»m thÆ°Æ¡ng yêu, trân trá»ng của chồng. “ThÆ°Æ¡ng vợ†là má»™t trong các bà i thÆ¡ hay và cảm Ä‘á»™ng nhất của Tú XÆ°Æ¡ng viết vá» bà Tú.
Trong các câu thÆ¡ đầu, ông mô tả vô cùng trung thá»±c vá» cuá»™c sống và đảm nhiệm nặng nhá»c của vợ mình:
“Quanh năm kinh doanh ở mom sông,
...
Eo sèo mặt nÆ°á»›c buổi đò đông.â€
Nghá» của bà là buôn bán, vòng vèo năm ngà y tháng lặn lá»™i ở “mom sông†– nÆ¡i mang rá»™ng rãi hiểm nguy rình ráºp. Ông Tú ngà y đêm báºn bịu sở hữu đèn sách, sở hữu thÆ¡ ca, thế mà vẫn để tâm đến công việc của vợ mình, khác hẳn có những ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông khác trong chế Ä‘á»™ nam quyá»n cùng thá»i. Ông là ngÆ°á»i mang tri thức, lại thấu hiểu sá»± Ä‘á»i. Vì thế, ông hiểu hÆ¡n ai hết các ná»—i vất lo toà n mà vợ mình Ä‘ang gánh.
Ông đã dà nh cho vợ những lá»i thÆ¡ rất giản dị có hình ảnh và từ ngữ chân thà nh, già u cảm xúc. Ông hiểu rằng, vợ mình nặng nhá»c nhÆ° váºy là vì bắt buá»™c “Nuôi đủ năm con mang má»™t chồngâ€. Äủ là đủ ăn đủ mặc, đủ ấm, đủ ko thiếu đồ váºt gì. Ông tá»± đặt mình tÆ°Æ¡ng hợp vá»›i “năm con†để khắc há»a thêm trá»ng trách to lao mà bà Tú Ä‘ang đảm Ä‘Æ°Æ¡ng. Không phải ông hạ mình trÆ°á»›c vợ, cà ng ko cần ông thấp hèn, thấp kém mà vì loại nghiệp văn há»c của ông khi bấy giá» ko buá»™c phải là thá»i thịnh cần không thể dá»±a và o ấy mà toan lo cuá»™c mÆ°u sinh cÆ¡m áo gạo tiá»n được. Trong lá»i thÆ¡ của ông còn thầm có sá»± biết Æ¡n, trân trá»ng sâu nhan sắc đến ngÆ°á»i vợ đảm Ä‘ang, tảo tần, già u hi sinh. Bởi thế, ông má»›i hiểu các ngà y bà “lặn lá»™iâ€, “eo sèo†trong cuá»™c bán buôn, bon chen đầy vất vả, ganh Ä‘ua.
Có ngÆ°á»i đặt ra câu há»i, vì sao ông hiểu vợ mình nặng nhá»c nhÆ° váºy cÆ¡ mà không đứng lên là m cho giúp bà ? Những vần thÆ¡ của ông vá»›i vá»›i lại cÆ¡m áo gạo tiá»n cho bảo sanh vất vả? Ông hiểu biết, ông mang kiến thức sao lại để vợ mình buá»™c phải nặng nhá»c váºy? Câu há»i éo le tháºt khó trả lá»i. Bởi trong thá»i thế ấy, ông ko thể bá» cây bút mà lao và o khiến cho lụng chân tay cùng bà được. Mình bà đảm Ä‘Æ°Æ¡ng cả năm con đã là má»™t gánh nặng lắm rồi, lại thêm cả má»™t ông chồng. Liệu rằng ngÆ°á»i phụ nữ ấy mang gục ngã, vá»›i kêu than?
“Má»™t duyên hai nợ âu Ä‘Ã nh pháºn,
Năm nắng mÆ°á»i mÆ°a dám quản công
Cha má nghá» Ä‘á»i ăn ở bạc
Có chồng hững há» cÅ©ng nhÆ° không.â€
Má»™t lần nữa, Tế XÆ°Æ¡ng dà nh cho vợ mình những lá»i thÆ¡ siêu đáng trân trá»ng, nâng niu. Ông cảm mến và cảm thông mang ná»—i niá»m khó nhá»c của vợ, ông thấu hiểu sá»± cam chịu của bà . Cà ng hà m Æ¡n vợ bao nhiêu, ông lại cà ng oán than bản thân mình bấy nhiêu. Ông tá»± chá»i mình “Có chồng thá» Æ¡ cÅ©ng nhÆ° khôngâ€. Ông không khiến cho được gì giúp bà không tÃnh tình thÆ°Æ¡ng yêu và lòng cảm thÆ°Æ¡ng sâu sắc. Có lẽ đối sở hữu bà Tú nhÆ° váºy cÅ©ng đã là đủ lắm rồi. Bởi thân pháºn ngÆ°á»i nữ giá»›i xÆ°a ai cÅ©ng khổ, cÅ©ng chìm nổi long Ä‘ong, nhÆ°ng chẳng mấy ai được chồng thÆ°Æ¡ng và thấu hiểu nhÆ° bà . Chỉ là do thá»i thế nên ông ko giúp được gì cho vợ.
Bên cạnh những tình cảm thà nh tâm dà nh cho bà Tú, Tế XÆ°Æ¡ng cÅ©ng thầm thanh minh niá»m đồng cảm, xót xa có những thân pháºn đồng cảnh sở hữu bà . Bởi thế, ông và vợ mình sở hữu “thân cò†– má»™t hình ảnh quen thuá»™c trong ca dao Việt Nam lúc kể vá» số pháºn nặng nhá»c của ngÆ°á»i nông dân. Dù há» mang phải “lặn lá»™iâ€, nên “eo sèo†hay tuy váºy nà o Ä‘i chăng nữa, các “thân cò†vẫn ngà y đêm mà i miệt kiếm sống.
Váºy, vì mục tiêu gì mà há» lại cam chịu nhÆ° váºy? Không phải vì bị ép buá»™c, mà vì ái tình thÆ°Æ¡ng to lao và cao cả há» dà nh cho gia đình. Sá»± hi sinh ấy tháºt đáng trân trá»ng và đáng quý biết bao. NhÆ°ng ko bắt buá»™c ai cÅ©ng vá»›i ná»—i lòng thấu hiểu nhÆ° nhà thÆ¡ Tế XÆ°Æ¡ng. Sống trong xã há»™i nam quyá»n nhÆ°ng ông không tá»± cho mình được quyá»n thong dong, được hưởng thụ thoải mái hầu hết đồ váºt và được trà đạp lên ngÆ°á»i phụ nữ. Ở xã há»™i ấy, vá»›i các ngÆ°á»i vợ bị coi là nô lệ, là ngÆ°á»i ở, nhÆ°ng Tế XÆ°Æ¡ng thì không. Bà Tú đã Ä‘i và o thÆ¡ ông mang ý tức thị má»™t ngÆ°á»i vợ Ä‘Ãch thá»±c, 1 ngÆ°á»i vợ đảm Ä‘ang, già u đức hi sinh. Ông thÆ°Æ¡ng vợ và ngược lại cÅ©ng trách mình là m chồng mà “há» hững cÅ©ng nhÆ° khôngâ€.
Äúng nhÆ° cái tên mà tác fake đã đặt cho bà i thÆ¡ “ThÆ°Æ¡ng vợâ€, Tế XÆ°Æ¡ng đã dà nh những tình cảm thá»±c lòng nhất dà nh cho vợ. Không giúp được vợ nhÆ°ng ông mong sao những tình cảm của mình sẽ khiến cho bà vÆ¡i Ä‘i má»i mệt sau bao go right here ngà y lặn lá»™i nặng nhá»c mÆ°u sinh.
4. Tâm sá»± của Tú XÆ°Æ¡ng qua bà i thÆ¡ “ThÆ°Æ¡ng vợâ€
ThÆ¡ văn Việt Nam xÆ°a và nay sở hữu các bà i thÆ¡ thÆ°Æ¡ng vợ, khóc vợ rất cảm Ä‘á»™ng. NgÆ°á»i ta còn truyá»n tụng má»™t bà i thÆ¡ của Tá»± Äức khóc 1 bà phi sở hữu câu:
Äáºp tan vỡ gÆ°Æ¡ng ra sắm thấy bóng
Xếp tà n y lại để dà nh hơi.
Ná»—i nhá»› nhung Ä‘au Ä‘á»›n, dữ dá»™i đó còn được Bùi Hữu NghÄ©a, Nguyá»…n Thượng Hiá»n, Nguyá»…n Khuyến diá»…n đạt cảm Ä‘á»™ng trong bà i văn tế, câu đối khóc vợ sau nà y. Cảm phục, xót thÆ°Æ¡ng, tá»± hà o... trÆ°á»›c tấm lòng, đức hi sinh của vợ bằng giá»ng văn vừa có chút tÃnh nghịch, vừa siêu cảm Ä‘á»™ng; giữa sá»± hà i hòa giữa trà o lá»™ng và trữ tình Tú XÆ°Æ¡ng đã là m cho “già u†thêm Ä‘á» tà i viết vá» bà Tú và kịp góp và o ná»n văn chÆ°Æ¡ng Trung đại Việt Nam 1 bà i thÆ¡ vá» tình thÆ°Æ¡ng cảm vợ hay và sâu sắc.
ThÆ°Æ¡ng vợ là má»™t bà i thÆ¡ vừa cảm Ä‘á»™ng, vừa dà dá»m của Tú XÆ°Æ¡ng. Chỉ hai câu đầu của bà i thÆ¡ đã nêu báºt lên được vai trò trụ cá»™t gia đình của bà :
Quanh năm buôn bán ở mom sông
Nuôi đủ năm con mang 1 chồng.
Ông Tú tá» lòng thÆ°Æ¡ng vợ bắt đầu bằng sá»± tÃnh công. Äúng hÆ¡n là sá»± hà m ân sâu sắc công lao của bà Tú. Có thá»i gian cụ thể: “quanh nămâ€; không gian cụ thể: “mom sông†cà ng là m nổi báºt lên sá»± lam lÅ©, nặng nhá»c vần váºt của bà Tú. NÆ¡i marketing để kiếm miếng cÆ¡m manh áo của bà Tú là “mom sôngâ€- là má»™t chá»— đất nÆ¡i ra ở bá» sông, nÆ¡i Ãt ngÆ°á»i qua lại, sóng nÆ°á»›c gáºp ghá»nh gợi sá»± cheo leo, chênh vênh, rá»™ng rãi bất trắc. Thế nhÆ°ng “quanh năm†nghÄ©a là ngà y nà y qua ngà y khác, năm nà y qua năm khác nhÆ° má»™t vòng tuần hoà n khép kÃn, dù ngà y nắng hay mÆ°a,ốm Ä‘au hay khoẻ mạnh bà Tú lại quẩy quang gánh ra nÆ¡i “mom sông†đó để buôn bán. Cách nhắc nhÆ° là sá»± xô bồ, cÆ°á»ng Ä‘iệu của chuyện văn chÆ°Æ¡ng, trong nếu nà y chÃnh là sá»± tá» bà y lòng hà m ân đối vá»›i bà Tú vá» mặt thá»i gian khó dá»™ng. Và điá»u cảm Ä‘á»™ng, đáng để thán phục bà Tú là nhịp Ä‘iệu là m việc ko ngừng nghỉ tại má»™t nÆ¡i là m cho ăn, kinh doanh cạnh tranh nhÆ°ng không buá»™c phải chỉ để nuôi thân mà “Nuôi đủ năm con vá»›i 1 chồng’. Äâu còn thấy hình ảnh:
Trên đồng cạn, dưới đồng sâu
Chồng cà y, vợ cấy, con trâu đi bừa.
Mà trái lại ấy là dòng chồng: “Tiá»n bạc phó cho con mụ kiếmâ€, loại chồng “ThÆ°ng đấu nhá» lÆ°ng má»™t mẹ mà yâ€. NgÆ°á»i chồng là cá»™t trụ của gia đình, đảm nhiệm việc nặng nhá»c để cÆ°u vá»›i cuá»™c sống cho vợ con váºy mà ở đây, trong câu thÆ¡ nà y ông Tú cảm thấy mình nhÆ° 1 ngÆ°á»i “thừaâ€, má»™t kẻ vô bổ và nhÆ° má»™t “thứ con†đặc trÆ°ng để bà Tú buá»™c phải nuôi riêng. Chế Ä‘á»™ xã há»™i cÅ© đã sản sinh ra loại ông chồng Ä‘oảng, cái ông chồng “dà i lÆ°ng tốn vải, ăn no lại nằm†nhÆ° ông Tú ko Ãt. Toát lên qua hai câu thÆ¡ là má»™t niá»m bi cảm của ông Tú dà nh cho vợ trÆ°á»›c đức hi sinh, tần tảo của bà ; song song là 1 lá»i tá»± trách mình vì thân khiến cho chồng mà để vợ phụ trách việc gia đình song song còn tốt thoáng niá»m kiêu hãnh vá» vợ của mình khi là m lụng vất vả để “Nuôi đủ năm con mang 1 chồngâ€. Mặc dù, đấy là 1 ông chồng không phải nhÆ°ng bằng lối văn dà dá»m, tình cảm chân thà nh, nháºn ra được sá»± khó nhá»c của vợ, tá» ra biết nháºn lá»—i, biết bồi hoà n lại bằng chiếc tình, bằng tấm lòng bắt buá»™c ngÆ°á»i Ä‘á»c không há» trách mà trái lại sở hữu chút thông cảm đối có “ông chồng’ nà y.
Tình thÆ°Æ¡ng vợ được diá»…n đạt trá»n ven trong hai câu thÆ¡ 3, 4:
Lặn lội thân cò lúc quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Hai câu thÆ¡ gợi lên cảnh là m cho ăn vất vả, tá»™i nghiệp của bà Tú. Chẳng hay, ông Tú đã đón nháºn câu ca dao “Con cò lặn lá»™i bá» sông/ Gánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ nonâ€, từ bà o giá»? Qua tiếng ru con cua má»™t bà má láng giá»ng hay chÃnh trong lá»i ru của bà cụ Nhuáºn đã Ä‘i và o tâm thức của tế XÆ°Æ¡ng? Chắc chắn từ “con cò lặn lá»™i bá» sôngâ€, hình ảnh những bà vợ Việt Nam ngà n xÆ°a trong xã há»™i cÅ©, ngược xuôi tần tảo, gian truân cá»±c nhá»c để nuôi chồng con cÅ©ng từ lâu đã Ä‘i và o hồn thÆ¡ già u rung Ä‘á»™ng của Tú XÆ°Æ¡ng mang bao nhiêu xót xa, thÆ°Æ¡ng cảm. Äể giỠđây, trong khi nghÄ© đến bà Tú thì con cò đó bá»—ng vụt dáºy vá»— cánh bay vèo thi hứng ThÆ°Æ¡ng vợ của Tú XÆ°Æ¡ng. Phép đảo ngữ “lặn lá»™i thân cò†cà ng khắc hoạ rõ nét ná»—i khổ cá»±c, đức hi sin, sá»± chịu Ä‘á»±ng của bà Tú. Hai từ “lặn lá»™i†chen lên đứng đầu câu. Cảnh lặn lá»™i lại cà ng “lặn lá»™iâ€. Ca dao nhắc “con còâ€, Tú XÆ°Æ¡ng Ä‘á» cáºp “thân còâ€. à thÆ¡ cổ nhÆ° xoáy sâu và o sá»± cá»±c khổ. “Thân cò†gợi thân pháºn lẻ loi, yếu á»›t, Ä‘Æ¡n chiếc và nó lại cà ng cô quạng, lạc Ä‘iệu hÆ¡ khi Ä‘i cùng mang từ “eo sèoâ€- má»™t sá»± mặc cả, nhá» nhoi, cô Ä‘Æ¡n, tá»™i nghiệp. Vì “năm con vá»›i 1 chồngâ€, vì “miếng cÆ¡m manh áo†mà bà Tú buá»™c phải chen chúc sở hữu nhau trên các chuyến đò Ä‘Æ°a khách sang sông. Cháºt hẹp, bấp bênh, má»ng manh, chÆ¡i vÆ¡i đến quá chừng! Và nhÆ°á»ng nhịn nhÆ° sông nÆ°á»›c cà ng mông mênh bao nhiêu thì dòng Ä‘á»™ chÆ¡i vÆ¡i, má»ng manh, cáºp kênh đấy lại cà ng tăng lên bấy nhiêu. Từ ấy cà ng là m vượt trá»™i tấm lòng thÆ°Æ¡ng vợ của Tú XÆ°Æ¡ng và qua đấy ông tá» ra thấu hiểu hết những vất vả của bà Tú:
Má»™t duyên, hai nợ âu Ä‘Ã nh pháºn
Năm nắng mÆ°á»i mÆ°a dám quản công.
Câu thÆ¡ nhÆ° nói lên ý nghÄ© của bà Tú. Cuá»™c Ä‘á»i nhÆ° thế là duyên, mà cÅ©ng là nợ, duyên má»™t thì nợ hai, thôi Ä‘Ã nh chịu theo số pháºn, ko giám năn nỉ hà , không nhắc công gì nữa. NhÆ°ng câu thÆ¡ còn là m nhứ tá»›i câu ca dao:
Một duyên, hai nợ, ba tình,
Chiêm bao lẩn tắt hơi bên mình năm canh.
Ngoà i loại duyên, chiếc nợ còn có dòng tình; chiếc tình nghÄ©a vợ chồng của bà Tú dà nh cho chồng mình. Thà nh ra nhắc “nợ†mà thá»±c ra là đỠcáºp “tìnhâ€, mà đã là tình thì ai lại nói công. Số từ tăng tiến: “má»™tâ€, “haiâ€, “nămâ€, “mÆ°á»i†cà ng dồn nén sá»± chịu chứa của bà Tú, cà ng khiến trà o dâng lên ná»—i niá»m xót thÆ°Æ¡ng, cảm thông trÆ°á»›c sá»± hi sinh vất vả, tảo tần của bà Tú.
Bà i thÆ¡ kết bằng má»™t cấu chá»i - má»™t câu chá»i yêu:
Cha mẹ thói Ä‘á»i ăn ở bạc
Có chồng dá»ng dÆ°ng cÅ©ng nhÆ° không.
Nhìn cuá»™c Ä‘á»i bà Tú nhÆ° váºy vá»›i chá»i cÅ©ng là lẽ tất yếu. NhÆ°ng ở đây ai chá»i? chá»i ai? Và chá»i loại gì? Thì cÅ©ng chỉ là ông Tú thÆ°Æ¡ng xót cho bà Tú mà chá»i thay cho bà Tú. Ông Tú đã tá»± chá»i mát mình vá» dòng thói “ăn ở bạcâ€, cái tá»™i “là m chồng mà há» hững cùng nhÆ° khôngâ€, khiến cho chồng mà để vợ bắt buá»™c trăm cÆ¡, nghìn cá»±c nhÆ° thế. Hai câu kết khép lại bà i thÆ¡ vừa nhÆ° là má»™t lá»i chá»i, vừa nhÆ° là 1 lá»i than. Nhà thÆ¡ tá»± phán xét chÃnh mình, tá»± trách mình và tha cho cảnh ngá»™ của vợ. Câu thÆ¡ cÅ©ng chỉ ra căn nguyên dẫn tá»›i ná»—i khổ của bà Tú là do “thói Ä‘á»i†bạc bẽo. “Thói Ä‘á»i†bá»™i nghÄ©a đã biến ông Tú vÆ°Æ¡n lên là kẻ vô tÃch sá»±, chÃnh do váºy ông trở nên gánh nặng cho vợ. Lá»i chá»i vừa biểu lá»™ ná»—i niá»m tâm sá»± cay đắng ch cảnh ngá»™ của ông Tú, vừa diá»…n đạt ná»—i xót thÆ°Æ¡ng, ngùi ngùi của ông Tú đối sở hữu vợ.
Bà i thÆ¡ đã dá»±ng lên hai bức chân dung: ông Tú và bà Tú. Bà Tú hiện lên phÃa trÆ°á»›c, ông Tú khuất lấp phÃa sau. Vượt lên trên má»i là tấm lobngf yêu thÆ°Æ¡ng, quà trá»ng và tri ân của ông Tú đối có ngÆ°á»i vợ tần tảo. Nhà thÆ¡ Xuân Diệu đã từng bình phẩm vá» bà i thÆ¡ ThÆ°Æ¡ng vợ rằng: “ThÆ¡ hay, hay ở ý tình; hay ở chữ, tiếng, hay ở sá»± việc; hay ở nhạc Ä‘iệu: lặn lá»™, eo sèo, thân cò, mặt nÆ°á»›c, quãng vắng, đò đông, má»—i chữ Ä‘á»u tình cảmâ€. Qua đó, tấm lòng yêu thÆ°Æ¡ng, trân trá»ng cÅ©ng nhÆ° các trăn trở, day dắt đã tạo nên nhân bà quyết cao đẹp của Tú XÆ°Æ¡ng, má»™t con ngÆ°á»i dám sòng phẳng vá»›i bản thân, tá»± nháºn ra khuyết Ä‘iểm của mình và không trút bá» trách nhiệm.